De context 

Bij het bestuderen van een kunstwerk in zijn context is het meteen duidelijk wat het kunstwerk is, maar niet wat de context inhoudt. Toch kan een kunstwerk slechts in een context worden bestudeerd, want het bestaat alleen maar in een context. Het komt immers niet uit zichzelf tot ons, maar wordt gepresenteerd: in musea, galeries, verzamelingen, archieven, prentenkabinetten, boeken en hoofdstukken wordt ons het kunstwerk aangeboden in een specifieke context. Al deze contexten verschaffen het kunstwerk bepaalde betekenissen. Een argeloze blik ten aanzien van het kunstwerk, alsof men het voor de eerste keer ziet, bestaat niet. We hebben er over gelezen, we kennen het van afbeeldingen, we zijn er tijdens een excursie expliciet op gewezen-onze blik is gestuurd. Het kunstwerk is gemaakt in een context die historisch in plaats en tijd is bepaald. “Niet alles is op alle momenten mogelijk’, zei Wölfflin. De maker van het kunstwerk heeft zijn eigen geschiedenis en werkt ín zijn eigen historische context. Het kunstwerk is vervaardigd met het oog op een specifieke werking, een specifieke functie voor een specifiek publiek. Het kunstwerk komt echter op een bepaald moment los van zijn historische context en krijgt in de loop van de tijd andere functies en andere betekenissen toegemeten. Nu zijn er, heel algemeen geformuleerd, twee soorten begripsmatige contexten. De ene zou de ‘autonome’ en de andere de ‘gebonden’ kunnen worden genoemd. In het eerste geval wordt de context waarin de kunstenaar werkte, gezien als een noodzakelijk kwaad. De kunstenaar moet door alle beperkingen van materiaal, techniek en opdrachtsituaties heen om zijn doel te verwezenlijken. Dit doel ligt niet in de eigen tijd en plaats van de kunstenaar, maar daar buiten. Tegenover deze visie staat de tweede, de gebonden context. Het kunstwerk is hier juist de uitkomst van allerlei sociale, economische en politieke factoren. Het kunstwerk is als het ware het vehikel van allerlei ideologische opvattingen. In beide visies blijft onduidelijk hoe de relatie tussen kunstwerk en context nu precies is. Ze denken allebei in termen van invloeden, van macht op het kunstwerk. Deze invloed is nooit in het kunstwerk zelf aanwezig, maar wordt daar van buiten af in of opgelegd. In het eerste geval is de invloed niet zo belangrijk, omdat het kunstwerk slechts immanente ontwikkelingen van de kunst reflecteert. De context oefent op het kunstwerk slechts een marginale invloed uit en deze invloed behoort niet tot het wezenlijke karakter van dat kunstwerk. In de tweede visie heeft het kunstwerk helemaal geen autonomie meer en is het alleen nog maar de uitdrukking van iets anders. 

De kunstenaar is in zijn atelier niet alleen, maar staat midden in de wereld. En in die wereld is hij niet een slaaf die willig uitvoert wat anderen hem opdragen. In de samenleving is een permanente discussie aan de gang over verschillende onderwerpen, waar kunst er een van is. Dit ‘discursieve materiaal’ is ook in het atelier aanwezig, want kunstenaars maken niet alleen kunst, maar moeten leven en nadenken over het leven zoals alle mensen. Dit materiaal kan door de kunstenaar op verschillende manieren worden opgepakt, bewerkt en getransformeerd. Wat de kunstenaar doet, is in diepste wezen creatief: het is een voortdurend proces van selectie en modificatie. Na dit bewerkingsproces geeft de kunstenaar zijn product weer terug aan de samenleving, waar het kunstwerk dan als een specifieke bijdrage aan het algemene discours wordt toegevoegd, waarin het een rol gaat spelen-misschien niet altijd de rol die de kunstenaar voor ogen stond, want het kunstwerk krijgt nieuwe betekenissen en nieuwe functies toegeschreven door andere deelnemers aan de discussie. We zouden het discours kunnen definiëren als de som van geformuleerde voorstellingen die mensen koesteren over wat van belang is. Het discours omvat de permanente discussie die mensen met elkaar voeren: in geschriften, in gesprekken, via beeldende media. Het discours verandert in de tijd: dat wat als hoofdproblemen werd gezien, worden secundaire problemen; waar niet over werd gesproken, wordt onderwerp van gesprek enzovoort. Aan het discours kan in principe iedereen deelnemen, maar de vormen en grenzen waarbinnen het discours wordt gevoerd, blijken niettemin bepaalde groepen (en bepaalde onderwerpen) uit te sluiten. Ook dat wat wordt uitgesloten, is toch op de een of andere manier aanwezig, als negatief. Het discours is niet homogeen maar wordt gedragen door verschillende vertogen. De artistieke traditie waarbinnen een kunstenaar werkt, is zo'n vertoog, omdat ze de grenzen van de artistieke mogelijkheden bepaalt. De inzichten die over bepaalde onderwerpen in de maatschappij leven, krijgen door de bewerking van de kunstenaar een nieuwe scherpte, waardoor het discours zich verder kan ontwikkelen. 

​